Dziedziczenie to proces, który dotyczy każdego z nas, a jego zasady są ściśle regulowane przez prawo. W Polsce, podobnie jak w innych krajach Unii Europejskiej, obowiązują określone przepisy dotyczące dziedziczenia, które mają na celu zapewnienie sprawiedliwego podziału majątku po zmarłym. W niniejszym artykule omówimy zasady dziedziczenia po zmarłym w Polsce według prawa unijnego, zwracając uwagę na kluczowe aspekty prawne oraz praktyczne.
Podstawowe zasady dziedziczenia w Polsce
Prawo krajowe a prawo unijne
W Polsce dziedziczenie regulowane jest przede wszystkim przez Kodeks cywilny. Jednakże, w kontekście członkostwa Polski w Unii Europejskiej, istotne znaczenie mają również przepisy unijne, które wpływają na zasady dziedziczenia, zwłaszcza w przypadkach transgranicznych. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 650/2012 z dnia 4 lipca 2012 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń oraz przyjmowania i wykonywania dokumentów urzędowych w sprawach spadkowych (tzw. rozporządzenie spadkowe) jest kluczowym aktem prawnym w tym zakresie.
Dziedziczenie ustawowe
W przypadku braku testamentu, dziedziczenie odbywa się na podstawie przepisów ustawowych. Zgodnie z polskim Kodeksem cywilnym, w pierwszej kolejności do spadku powołani są zstępni zmarłego (dzieci, wnuki), a w przypadku ich braku – małżonek oraz rodzice. W dalszej kolejności dziedziczą rodzeństwo oraz ich zstępni, a w ostateczności – dziadkowie i ich zstępni. Warto zaznaczyć, że prawo unijne nie zmienia tych zasad, ale może wpływać na kwestie jurysdykcji i prawa właściwego w przypadku dziedziczenia transgranicznego.
Dziedziczenie transgraniczne
Jurysdykcja i prawo właściwe
Rozporządzenie spadkowe wprowadza jednolite zasady dotyczące jurysdykcji i prawa właściwego w sprawach spadkowych w Unii Europejskiej. Zgodnie z tym rozporządzeniem, sądy państwa członkowskiego, w którym zmarły miał miejsce zwykłego pobytu w chwili śmierci, mają jurysdykcję do rozstrzygania spraw spadkowych. Ponadto, prawo właściwe dla dziedziczenia to prawo państwa, w którym zmarły miał miejsce zwykłego pobytu w chwili śmierci, chyba że zmarły wybrał prawo ojczyste jako prawo właściwe dla całego spadku.
Europejskie poświadczenie spadkowe
Jednym z kluczowych narzędzi wprowadzonych przez rozporządzenie spadkowe jest Europejskie Poświadczenie Spadkowe (EPS). EPS jest dokumentem, który umożliwia spadkobiercom, zapisobiercom, wykonawcom testamentu oraz zarządcom spadku łatwe wykazanie ich praw w innych państwach członkowskich. EPS jest uznawane we wszystkich państwach członkowskich UE bez konieczności przeprowadzania dodatkowych procedur.
Testament a prawo unijne
Forma testamentu
Prawo unijne, a konkretnie rozporządzenie spadkowe, nie narzuca jednolitej formy testamentu. Oznacza to, że testament sporządzony zgodnie z przepisami jednego państwa członkowskiego będzie uznawany w innych państwach członkowskich. W Polsce testament może być sporządzony w formie pisemnej, notarialnej lub ustnej (w szczególnych przypadkach). Ważne jest, aby testament spełniał wymogi formalne przewidziane przez prawo państwa, w którym został sporządzony.
Wybór prawa właściwego
Rozporządzenie spadkowe umożliwia zmarłemu dokonanie wyboru prawa właściwego dla całego spadku. Zmarły może wybrać prawo państwa, którego jest obywatelem w chwili dokonywania wyboru lub w chwili śmierci. Wybór prawa musi być wyraźnie wskazany w testamencie lub innym dokumencie rozporządzającym majątkiem na wypadek śmierci. Wybór prawa właściwego może mieć istotne znaczenie w przypadku dziedziczenia transgranicznego, gdyż pozwala na uniknięcie konfliktów prawnych i ułatwia proces dziedziczenia.
Podatek od spadków i darowizn
Podatek w Polsce
W Polsce dziedziczenie podlega opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn. Stawki podatku zależą od stopnia pokrewieństwa między zmarłym a spadkobiercą. Najbliżsi członkowie rodziny (małżonek, zstępni, wstępni, rodzeństwo) są zwolnieni z podatku, pod warunkiem zgłoszenia nabycia spadku do urzędu skarbowego w ciągu sześciu miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku lub od dnia zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia.
Podatek w kontekście unijnym
Podatek od spadków i darowizn jest regulowany przez prawo krajowe, jednak w kontekście dziedziczenia transgranicznego mogą pojawić się dodatkowe komplikacje. W przypadku dziedziczenia majątku znajdującego się w różnych państwach członkowskich, spadkobiercy mogą być zobowiązani do zapłaty podatku w więcej niż jednym kraju. W takich sytuacjach istotne jest skorzystanie z umów o unikaniu podwójnego opodatkowania, które Polska zawarła z wieloma państwami członkowskimi UE.
Podsumowanie
Dziedziczenie po zmarłym w Polsce jest procesem skomplikowanym, który wymaga znajomości zarówno prawa krajowego, jak i unijnego. Rozporządzenie spadkowe wprowadza jednolite zasady dotyczące jurysdykcji i prawa właściwego, co ułatwia dziedziczenie transgraniczne. Europejskie Poświadczenie Spadkowe jest narzędziem, które znacząco upraszcza wykazywanie praw spadkowych w innych państwach członkowskich. Warto również pamiętać o możliwości wyboru prawa właściwego oraz o obowiązkach podatkowych związanych z dziedziczeniem. Znajomość tych zasad pozwala na sprawne i zgodne z prawem przeprowadzenie procesu dziedziczenia, minimalizując ryzyko konfliktów i komplikacji prawnych.
